آیین روز علم

 

                                       

                                    مراسم عرض تسلیت مردم میناب به ساحت پیامبر اسلام

 

  ((محرم)) عمومی ترین فرصت در سراسر جهان تشیع ، برای برگزاری انواع آیین های سوگواری است. اگرچه سوگ امام حسین هسته اصلی تمام شکل های مختلف عزاداری می باشد اما نوع برگزاری این مراسم آیینی  در جاهای مختلف متفاوت است . چرا که تفاوت های جغرافیایی  در کل جامعه تشیع از هندوستان گرفته تا بحرین واز عراق گرفته تا لبنان سبب ساز تفاوت های فرهنگی در شیوه های سوگواری نیز شده است.

در ایران نیزمراسم سوگواری قدمتی به اندازه تاریخ حماسه  های آن دارد و(( سوگ سیاوش)) معروف ترین یادگار ملی به جا مانده از اعصار باستانی ایران می باشد. اما مشخصا برگزاری مراسم روز عاشورا به صورت علنی به قرن چهارم و حاکمیت  سلسله  ایرانی ((آل بویه)) بر می گردد.

  ایران همیشه کشوری کثیر المله بوده که این مساله باعث شده آیین های واحد نیز در سایه تفاوت های اقلیمی رنگ و بویی محلی نیز بگیرد و بر جذابیت و زیبایی آن ها  بیفزاید.

چنانچه در جنوب ایران  رسوم عزا (چه در شکل و چه در محتوا) با سایر مناطق  کشورتفاوت هایی دارد.با این حال  جنوب و به خصوص هرمزگان در خود خرده فرهنگ هایی را حفظ کرده که سبب تمایز های دیگری نیز شده است و روز هایی اختصاصی را در کنار عاشورا به عنوان روز ی ویژه عزاداری به وجودآورده است.

  مراسم ((روز علم)) در شهرستان میناب یکی از پر شور ترین روز های سوگواری در استان هرمزگان است که اگرچه تاریخ ثبت شده رسمی ندارد اما آن را می توان صاحب قدمتی به اندازه ایمان مردم منطقه دانست.

اما علم  در بینش مذهبی مردم هرمزگان  چه جایگاهی دارد؟ واز لحاظ شکل وفرم دارای چه ویژگی های خاصی می باشد؟

  علم ها  عزاداری در هرمزگان چوب های بلند و کشیده ای اند که معمولا بین 4تا 8 متر درازا دارند ودر مکان های خاص عزاداری محرم نگهداری می شوند و عموما فقط در دهه اول محرم ودر عزای امام حسین (ع) بیرون آورده می شوند.

  مکان های خاص عزادری در هرمزگان  نیز نامی بومی و منطقه ای داشته و (( منبر)) و(( ماتم)) خوانده می شوند تا تکیه و حسینیه. و هر منبر و ماتمی برای خود تعدادی معین علم دارد که با بر آمدن هلال(( اول محرم)) جامه خاص برتن کرده و بیرون آورده می شوند تا درایام سوگواری محور سینه زنی ها و در روز عاشورا نشانه ویژه هر دسته سینه زنی باشند.علم ها نام هایی نیز دارند و معمولا نام مصومین وشهدای کربلا وجه تسمیه  آنان است.علم  رسول الله، علم امیر المومنین، علم علی اکبر و  علم ابوالفضل از جمله این نام هاست.

  علم ها مشخصا از دوجزء تشکیل شده اند قسمت اصلی همان چوب بلند و کشیده ای است که در گذشته از چوب درختان استوایی مانند لور یا همان انجیر معابد بوده است  (که مقدس شمره می شوند و در سفرهای دریایی ساحل نشینان از هندوستان و آفریقا آورده می شده است )و امروزه جای خود را به چوب درختان محلی داده است .

  جزء دوم هر علمی ((سر شده ))نامیده می شود که پنجه های فولادی مشهور یا سرنیزه هایی فلزی می باشدکه بر سر هر علم نصب می شود .با اندکی فاصله پایین تر از(( سرشده ))محل نصب انواع پارچه های رنگین متبرکی می باشد که از سوی مردم به عنوان نذر علم ها اهدا شده اند  و جزه سوم علم را تشکیل می دهند که شاید بیشترین توجه را به خود جلب می کندچرا که حلقه هایی ازخلخال را نیز به همراه دارد که به صورت مدور حلقه ای کروی را در بالای علم به وجود می آورند و سر بریده و بر نیزه شده شهدای کربلا را تداعی می کنند.

 

 

 

مراسم ((روز علم))  پنجم محرم در ((میناب)) از  حسینیه ای معرف به(( ماتم قلعه)) شروع می شود که علمی بزرگ و مشهور به ((علم پیغمبر)) را در خود به یادگار دارد.قلعه نام محله ای تاریخی در ابتدای ورودی شهر میناب (هرمز قدیم ) است که روزگاری مقر حکومتی خود مختار در منطقه بوده است واکنون فقط اندکی از قلعه مشهور آن باقی مانده است و ماتم قلعه درست در پایین آن قرار دارد.

  پیش از طلوع هلال اول محرم ((علم پیغمبر ))که هنوزجامه عزا بر تن نکرده است را به سنت هر ساله با ذکر پیاپی صلوات  بیرون  می آورند به رودخانه میناب برده و شسته و به اصطلاح غسل می دهند وسپس با گلاب و عود معطر و خوشبو می کنند آنگاه لباس اولیه علم را که جامه ای سیاه رنگ است رابه عنوان لباس زیرین بر تن آن می کنند. پس از آن جامه اصلی علم که لباسی سبز رنگ است بر آن پوشانده ونخ های سفید رنگی را نیز بر دورش گره می زنند .  سپس نوبت به نصب(( سر شده)) می رسد که پنجه ای است فلزی( نماد پنج تن آل عبا ودست بریده ابوالفضل) که درسرچوب اصلی علم نصب می شود وبا بستن دستمال های رنگین کوچک به دورش آن را محکم می کنندو بعد از آن حلقه های خلخال را دایره وار پایین تر از سر شده بسته وآن را با شکوفه های معطر ((یاسیمن)) که در میناب فراوان می روید زینت می دهند و این پایان آماده کردن علم پیغمبر است وآن گاه علم  در ماتم خانه به انتظار پنجم محرم یا ((روز واقعه)) می ماند.

  به استنادتاریخ پنجم محرم را باید سر آغاز فاجعه کربلا دانست چرا که در این روز فرماندهی سپاهیان یزید از(( حر)) گرفته و به عمر سعد داده می شود واین یعنی شروع فاجعه چرا که تسامح و مدارای حر با امام حسین  که نمی خواست جنگی در بگیرد،جای خود را به کینه ابن سعد می دهد که پرچم خشونت و ستیزه را برافراشته بود.

  با این سابقه تاریخی است که از ظهر پنجم محرم دسته های مختلف عزاداری از محلات و روستاهای  دور یا نزدیک جهت عرض تسلیت به ساحت رسول الله به سوی ماتم قلعه روانه می شوند و هر دسته با علم مخصوص خود ضمن عزاداری منتظر می ماند تا علم پیغمبر از ماتم خانه بیرون آورده شود و حرکت اصلی عزادارن در مسیر سالانه آغاز گردد.

  این انتظار چندان به طول نمی کشد و پس از نماز ظهر و عصر  روز پنجم در اوج احساسات مردم سوگوار، علم پیغمبر بیرون آمده و در میان  سیل  جمعیت قرار می گیردو مردم مشتاق سعی می کنند ارادت خود را به نزدیک شدن به علم و تبرک آن  ابراز کنند ودر این میان حاجت مندان نیز با باز کردن نخ های گره زده شده به دور علم تا سال آینده به انتظار لطف خداوندی می مانند.

   پس از توقفی اندک با نزدیک شدن دیگر علم های عزاداران به علم پیغمبر، حرکت سالانه در مسیری مشخص به سوی حسینه ای دیگر به نام(( ماتم لب رودخانه)) شروع می گردد. در مسیر نیز با توقف های کوتاه علم ، همراه با عزاداری مردم ارادتمند به قربانی کردن پیاپی گاو وگوسفند و ادی نذرهای خود می پردازند.

 

 

به هنگام رسیدن علم پیغمبر به نزدیکی ماتم لب رودخانه، همراه با جمعیتی که اینک دیگر چندین برابر شده اند،  علم خاص این ماتم به نام علم ((صاحب زمان)) از ماتم خانه بیرون آورده می شود و به پیشواز علم پیغمبر رفته  و با خم شدن به سمت آن به اصطلاح به علم پیغمبر و همراهان سوگوار عرض سلام و احترام می کند.

این جا دیگر انتهای رسمی مراسم است و با رسیدن دو علم به یکدیگر عزاداری پنجم محرم  به پایان می رسد و مردم آن را با خاطره روز علم سال آینده ترک می کنند و علم پیغمبر دوباره به جایگاه قبلی خود بر می گردد.

 

......................................................................................................... 

عکس ها از مهدیسما